Sinds enige weken is bekend dat Gert Jan Kats de nieuwe burgemeester van Veenendaal wordt. Hij is lid van de SGP, een partij waarvan de beginselen een flink eind afstaan van de uitgangspunten van GroenLinks. Veel mensen in Veenendaal vragen zich af hoe de gemeenteraad tot die keuze heeft kunnen komen. Dat kan ik u vertellen. Vanaf 18 november 2093.  Het hele proces is geheim vanaf het moment dat de vertrouwenscommissie, die bestaat uit alle fractievoorzitters in een gemeenteraad, is benoemd tot het moment dat de naam van de uiteindelijke kandidaat naar buiten wordt gebracht. Alle stukken worden openbaar na 75 jaar. En dat plaatst de leden van de gemeenteraad en de nieuw benoemde burgemeester in een nogal lastig parket.  

De geheimhouding heeft een reden. De burgemeester is een vertegenwoordiger van alle Veenendalers en de voorzitter van de hele gemeenteraad. Als duidelijk wordt dat en welk deel van de gemeenteraad tegen zijn of haar benoeming heeft gestemd, kan dat het functioneren van de burgemeester flink in de weg zitten. Zeker als de tegenstemmers zich genoodzaakt voelen om hun keuze vol te houden, en de ongeschiktheid van de burgemeester keer op keer aan de orde te stellen. Daarnaast kan het ook de kandidaten die zijn afgewezen benadelen in hun verdere carriere verloop. Een bedrijf maakt immers ook niet bekend welke kandidaten zijn afgewezen voor een bepaalde functie.

De hele geheimhouding zorgt er ook voor dat ik, noch mijn collega's in de raad kunnen uitleggen waarom Gert Jan Kats de meest geschikte kandidaat zou zijn. Alle informatie en ovewegingen die de gemeenteraad ertoe hebben gebracht hem voor te dragen is immers geheim. Zo geheim dat iedereen die het openbaar maakt een jaar gevangenis tegemoet kan zien.

De Nederlandse democratie is erop gebaseerd dat alle onderwerpen in openheid worden besproken, zodat inwoners de politici kunnen aanspreken en bij de verkiezingen kunnen afrekenen op hun keuzes. Zelfs bij onderwerpen waarvan een deel van de informatie geheim moet blijven, worden de besluiten in openbaarheid genomen zodat in ieder geval duidelijk is welke keuze een partij maakt, zelfs als ze niet al hun overwegingen kunnen delen met het publiek. Een burgemeestersbenoeming is daar een uitzondering op. Daarmee wordt het de gemeenteraad die verantwoordelijk is voor zijn voordracht onmogelijk gemaakt zijn keuze te verdedigen. Het is nu aan de burgemeester om het vertrouwen van heel Veenendaal te winnen. Het enige wat een gemeenteraad kan zeggen is dat zij hem van de kandidaten de meest geschikte achten. 

De enige oplossing die ik zie is het opengooien van de burgemeestersbenoeming en de burgemeester voortaan te kiezen. Hoe dat er praktisch uit moet zien en hoe dan de verhouding tussen de burgemeester en gemeenteraad moet worden is een onderwerp voor een veel breder debat dan ik in een blogpost kan vatten. Een burgemeester die door de minister wordt benoemd, zoals dat in de jaren tachtig gebeurde wordt, terecht, niet meer gepikt door de inwoners en door de gemeenteraad. Nu wordt de burgemeester gekozen door een deel van de gemeenteraad dat dat in het diepste geheim moet doen. In een tijd waarin alle politieke partijen de mond vol hebben van transparantie en verantwoording is het niet meer te verkopen dat de meest zichtbare vertegenwoordiger van het gemeentbestuur in absolute onzichtbaarheid gekozen wordt.

Kees Oskam

Fractievoorzitter GroenLinks Veenendaal